Święto Objawienia Pańskiego kojarzy nam się z królami (lub magami) w liczbie trzech, zgodnie z tradycją. Pochodzący z Persji, Mezopotamii, a dokładniej Babilonu (obecny Irak), astrologowie ci są prowadzeni przez gwiazdę z tysiącem świateł skierowanych do Betlejem w Judei, aby czcić i chwalić bardzo małą istotę, przyszłego króla, któremu na imię Jezus. Ci potężni posłańcy staną się Jego sługami, aby głosić dobrą nowinę, że narodził się nam Zbawiciel.
Pochodzenie Objawienia Pańskiego czyli Epifanii
W kulturze hellenistycznej Epifania była to uczta, oda do bóstwa takiego jak Apollo w Delfach. W Rzymie termin ten miał imperialną konotację i oznaczał przybycie suwerena lub aluzję do celebracji kultu „Sol Invictus” (Niepokonane Słońce) poświęconego Mitrze, indoirańskiemu bóstwu mazdaizmu. W starożytności organizowali je Rzymianie, którzy bardzo upodobali sobie święta, i nie zapominali upamiętniać jednego z najpopularniejszych świąt w styczniu, „Saturnaliów”, aby wywyższyć Bogów Epifanicznych (m.in. Saturna) i nosić ich radość z przedłużania nadchodzących dni, sprzyjających wszelkiej płodności pod koniec zimy. Kto mówi święto, mówi uczta, a z tej okazji pojawiało się ziarnko suchej fasoli ukryte w cieście lub chlebie w kształcie tarczy słonecznej, pozwalające zgromadzonym biesiadnikom „wylosować króla”. To okrągłe ciasto może być argumentem wielu interpretacji liturgicznych i wróżb, takich jak święta aureola przy pieczonym chlebie czy blask promieni słonecznych przy okrągłym cieście. Ten kto miał szczęście wylosować króla dzięki ziarnku fasoli, mógł poprosić na czas gali, o co tylko zechciał. Jeśli był np. niewolnikiem, mógł otrzymać odpowiednio wszystkie łaski, ale tylko w ten poświęcony dzień. W połowie III wieku p.n.e., w Septuagincie, greckiej wersji hebrajskiego tekstu Starego Testamentu, objawienie odzwierciedla świetlistą postać Pana. Tak więc później św. Paweł używa go również do oznaczenia objawienia się Pana w liście do Tymoteusza (2 Tm 1,10). Objawienie Pańskie, zarówno żydowskie, jak i pogańskie, obchodzono na długo przed Bożym Narodzeniem! Dopiero w drugiej połowie IV wieku (w roku 350), na Zachodzie, 6 stycznia, dwanaście dni po Bożym Narodzeniu, a dokładniej w pierwszą niedzielę po 1 stycznia, data ta utożsamiana jest z adoracją Trzech Króli. Ale nie tylko, w tym czasie świętuje się też chrzest Jezusa i jego pierwszy cud na uczcie weselnej w Kanie. Ten okres wydaje się być również początkiem innego pogańskiego święta - narodzin Boga Eonu przez Persefonę.
Znaczenie Objawienia Pańskiego
Z greckiego „epiphaneia” oznacza pojawienie się lub manifestację. Głębiej odnosi się tutaj do objawienia się w ciele Chrystusa, który wcielony w Maryję Dziewicę w Boże Narodzenie przychodzi dla zbawienia ludzi. Na Wschodzie celebruje się chrzest Jezusa, a na Zachodzie wiąże się on z przybyciem królów z różnych zakątków ziemi: Melchiora, Baltazara i Kacpra, z darami na chwałę boskiego dziecka według interpretacji Ojców Kościoła. A dokładniej przez św. Ireneusza. Objawienie Pańskie jest bardzo reprezentatywne dla nadejścia, objawienia Mesjasza, które jest znane wszystkim narodom, w tym przypadku reprezentowane przez tych mędrców, prawdziwych ambasadorów tamtych czasów. Ci ostatni zostali potępieni przez niektórych egzegetów, a bibliści nawet rzucają nam wyzwanie co do znaczenia greckiego słowa „magos” wypowiedzianego przez św. Mateusza, które ujawnia wiele zaskakujących znaczeń: perscy kapłani, magicy, a nawet fałszywi wróżbici! Nawiasem mówiąc, tylko ewangelista Mateusz wspomina ten epizod bez dalszych szczegółów w Nowym Testamencie. Jednak jednogłośnie pamiętamy o astrologach Wschodu ufnych w przepowiednię dotyczącą żydowskiego mesjanizmu, że Bóg narodzi się jako człowiek, aby kochać całą ludzkość i przekazywać orędzia nadziei w imię Boga Ojca. Ponadczasowość święta Objawienia oznacza, że ci trzej podróżnicy, prekursorzy poszukiwaczy prawdy, szukali sensu życia i światła, podobnie jak dziś współcześnie żyjący ludzie.
Wizyta Trzech Króli w Biblii Opis Objawienia Pańskiego znajduje się w drugim rozdziale (1-12) Ewangelii według Mateusza. Po dowiedzeniu się o narodzinach Jezusa mędrcy ze Wschodu udają się do Jerozolimy, prowadzeni przez gwiazdę. Tam spotykają króla Heroda i pytają go, gdzie znajduje się nowonarodzony król Żydów. Herod, zaniepokojony, wzywa swoich skrybów i prosi ich, aby szukali w starożytnych tekstach wskazówki, która wymieniłaby miejsce narodzin tego słynnego noworodka. Uczeni w Piśmie znajdują następnie proroctwo dotyczące miasta Betlejem w Judei. Herod wraca do mędrców i prosi ich o odnalezienie dziecka, a następnie powrót do Jerozolimy, aby on z kolei mógł oddać mu hołd. Mędrcy wyruszyli i podążali za gwiazdą, szybującą przed nimi. Kiedy wreszcie gwiazda zatrzymuje się nad miejscem, w którym znajduje się Dzieciątko Jezus, „ogarnia ich wielka radość”. Znajdują dom, wchodzą do niego i odkrywają Maryję i małe dziecko. Następnie kłaniają się i ofiarowują mu złoto, kadzidło i mirrę. Magowie są następnie ostrzegani we śnie, aby nie wracali do Heroda. Wyruszają ponownie inną drogą, aby wrócić do domu. Wściekły Herod rozkazuje swoim żołnierzom zabić wszystkich chłopców poniżej dwóch lat w Betlejem (masakra Świętych Niewiniątek). Ostrzeżony we śnie Józef ucieka wraz z rodziną do Egiptu.
Kim są Trzej Królowie?
Ewangelia Mateusza (2,1-12) jest jedynym tekstem biblijnym wspominającym o przyjściu Trzech Króli do Betlejem, dwanaście dni po narodzeniu Chrystusa. Nie wymienia ich imienia, liczby ani pochodzenia. To tradycja, która przez wieki dodawała szczegóły, które znamy dzisiaj. Magowie ze Wschodu - „Magos” pochodzi od greckiego słowa „magi” (liczba mnoga od mago). Termin ten charakteryzuje kapłanów ze starożytnego Babilonu i Persji, dwóch królestw położonych na wschód od Ziemi Świętej. Mędrcy byli w tym czasie naukowcami potrafiącymi czytać niebo. Są astrologami, których zadaniem jest odczytywanie w gwiazdach znaku nowego królestwa. W przeciwieństwie do pasterzy żydowskich, którzy przybyli, aby powitać narodziny Dzieciątka Jezus, Trzej Królowie są poganami, którzy przybyli z innych krajów. Ich obecność symbolizuje uniwersalny charakter zbawienia przyniesionego przez Chrystusa, którego przesłanie jednoczy wszystkie narody ziemi.
Jak nazywają się Trzej Królowie?
Św. Mateusz nie wymienia Trzech Króli ani nie mówi ilu ich jest. To właśnie przez liczbę prezentów ofiarowanych Dzieciątku Jezus (złoto, kadzidło i mirra) Orygenes, teolog III wieku, przypisał im liczbę trzech. Chociaż tradycja z pewnością nadała im imię w początkach chrześcijaństwa, to w rękopisie pochodzącym z VIII wieku, „Excerpta latina barbarii”, znajdujemy ślad po imionach nadawanych trzem magom: Kacprowi, Baltazarowi i Melchiorowi. Jeśli więc Mateusz nie wspomina ich dokładnego pochodzenia, to tradycja przypisywała im dokładniejsze pochodzenie, zgodnie z ówczesnymi odkryciami geograficznymi. Tak więc od wczesnego średniowiecza powszechnie mówi się, że Kacper pochodzi z Azji, Baltazar z Afryki, a Melchior z Europy. Czasami wspomina się, że Trzej Mędrcy symbolizują także trzy wieki życia: młodość, wiek średni i starość.
Kilku Ojców Kościoła (Tertulian, Cyprian z Kartaginy, Ambroży z Mediolanu itd.) nadało Mędrcom tytuł „króla”. Opierają się w tym na fragmencie z Księgi Izajasza, który mówi: „Królowie Tarsis i królowie z wysp przyniosą ofiary [...] / Wszyscy królowie będą mu kłaniać się, wszystkie narody będą mu służyć” (Psalmy 72, 10-11). Mędrcy, którzy zostali Królami, są zatem wzmocnieni w swoim prestiżu i zdolności odczytywania znaków niebios, gdy te zwiastują nadejście nowego panowania. To przypisywane im królestwo podkreśla również, że nawet najpotężniejsi – w przeciwieństwie do króla Heroda, który zazdrośnie pragnie zachować swoją władzę – kłaniają się Chrystusowi.
Co przynoszą Trzej Królowie?
Trzej Królowie oferują, według Mateusza, trzy dary: złoto, kadzidło i mirrę. Jest prawdopodobne, że te ofiary mają znaczenie symboliczne. Według Złotej Legendy, spisanej przez włoskiego kronikarza i arcybiskupa Jacques'a de Voragine w latach 1261-1266, dary te mają silne znaczenie symboliczne. Zgodnie z tym, trzy dary odnoszą się do trzech znaków Jezusa Chrystusa. Złoto wskazuje na królewskość Jezusa (w końcu Trzej Królowie szukają nowego „Króla Żydów”). Kadzidło jest używane w rytuałach religijnych; dlatego podkreśla tutaj boskość Chrystusa. Mirra, stosowana jako metoda balsamowania, przypomina człowieczeństwo Zbawiciela, który wcielił się (który się urodził i który ostatecznie umrze). Pod koniec IV wieku na całym świecie czytano opowieść o uwielbieniu Mędrców do Jezusa Chrystusa. Obchody Bożego Narodzenia i Objawienia Pańskiego, oficjalnie ustanowione w tym czasie, stanowią zrytualizowany sposób na zrozumienie (i przeżycie) tajemnicy Wcielenia. Jest bardzo prawdopodobne, że symbolika związana z trzema teraźniejszościami opowiadała się za znaczeniem nicejskim, które Sobór, ogłoszony w 325 r., usiłował teologicznie określić jako Trójcę tkwiącą w Jezusie Chrystusie.
Relacja z Objawienia Pańskiego i wizyty Trzech Króli w Betlejem obejmuje kilka pogańskich i żydowskich wątków literackich. Według antropologa Jeana Lamberta, dwa pierwsze rozdziały Ewangelii Mateusza podejmują literacką strukturę bliskowschodniej tradycji z czasów zapowiadającej nowe królewskie narodziny (jak w przypadku Cyrusa w Persji). W starożytnej tradycji perskiej gwiazda reprezentuje znak, że dana osoba została wyznaczona na następcę obecnego władcy. Mędrcy przybywający ze Wschodu podążają za niebiańską gwiazdą, która prowadzi ich do żłóbka. Ich pokłon przed Dzieciątkiem Jezus stanowiłby wówczas, zdaniem badacza, polityczny gest wierności nowej władzy, którą rozpoznają w osobie nowego króla Żydów. Między innymi z tego powodu mędrcy ofiarowują Jezusowi złoto jako atrybut królewski. Dla teologa Josepha F. Kelly'ego, Św. Mateusz, który również przytoczył narodziny Jezusa, łączy je z proroctwem innego starotestamentowego pogańskiego maga, Balaama. Przepowiada, że „gwiazda wyjdzie z Jakuba”. Jakub ma właściwie inne imię: Izrael. Ponieważ według Mateusza Jezus miał pochodzić genealogicznie od króla Dawida, historia Trzech Króli pokazuje, że proroctwa Starego Testamentu spełniły się i zostały rozpoznane przez świat pogański, który pokłonił się nowemu Mesjaszowi.
